Ndeha hiaraka handinika lahatsoratra siantifika momban’ny varika e! Izay no resaka tato amin’ny Lemur Conservation Network, ka natao hoe “Science Corner” no karazana bilaogy natao azy.
Isaorana betsaka i Coral Chell nanoratra ny blog amin’ny teny Anglisy ary i Koloina Rafenoharilala namadika izany amin’ny teny Malagasy.
Ao amin’ny andiany bilaogy Science Corner voalohany, Coral Chell dia mandinika ireo lahatsoratra siantifika vao haingana ary mandinika ny maha zava-dehibe azy ireo amin’ny fiarovana ny Varika. Ao amin’ity lahatsoratra ity, nojereny “Ny fomba fijery momba ny fiarovana ny Varika eo amin’ny Malagasy sy ny tsy Malagasy”, izay nivoaka tao amin’ny Primate Conservation, laharana faha-37.
Ny fiaraha-miasa no fanalahidy hoy ny fomba fiteny. Ahoana anefa raha manana fomba fijery samihafa ireo voakasika izany ?
Miharihary ny fiaraha-miasa eo amin’ny Malagasy sy ireo vahiny momba ny asa fiarovana eto Madagasikara. Ireo fiaraha-miasa ireo dia mety hisy fiantraikany amin’ny fomba fijery samihafa, fomba fijery an’izao tontolo izao, rafitra soa toavina, ary mety hiafara amin’ny fifaninana na tsy fifankahazoana laharam-pahamehana.
Mibaribary ny fiaraha-miasa eo amin’ny Malagasy sy ireo vahiny manerana ny siansa sy ny asa fiarovana eto Madagasikara. Jereo fotsiny ny AEECL na ny Planet Madagascar izay ohatra amin’ireo fikambanana ara-tsiansa sy fiarovana malaza izay nahavita dingana lehibe noho ny fiaraha-miasa nahomby.
Saingy, mitovy hevitra ve ny laharam-pahamehana eo amin’ny fiaraha-miasa amin’izy rehetra ireo sa inona no tokony ho vokatra lehibe ? Ary misy fiantraikany amin’ny fihetsik’izy ireo ve izany ?
Ohatra, ireo mpiaro ny tontolo iainana ireo vahiny dia mety hanome lanja ny fiarovana ny ala mba hitazomana ny zava-mananaina. Mifanohitra amin’izany kosa ny vondrom-piaraha-monina Malagasy eo an-toerana akaikin’ny ala, izay mety hanao laharam-pahamehana ny fiarovana ny ala noho ny finoana ara-panahy sy ny fampiasana ny harena (Golden, 2014).
Iray amin’ireo fokontany nanaovana fanadihadiana ny any SAVA, faritra Avaratra Atsinanan’i Madagasikara izay misy ny valan-javaboahary Marojejy, aseho eto. Sary: Lynne Venart.
Io fahasamihafan’ny fomba fijery amin’ny laharam-pahamehana io dia voarakitra an-tsoratra im-betsaka sy mampiseho hoe na dia mitovy ary ny tanjona eo amin’ny fomba asa fiarovana ny ala eo amin’ireo vondrona ireo, dia tsy mitovy ny hevitra fototra ao ambadik’izany.
Fanontaniana teo amin’ny asa fikarohana
Mba hahatakarana bebe kokoa ny halalin’ireo fahasamihafana ireo, tamin’ny taona 2023 teo dia nametraka fanontaniana ity fanadihadiana ity, ahoana no fahitan’ny samy Malagasy sy ireo vahiny ny fandaharan’asa momba ny asa fiarovana ny Varika? Ny fanontaniana fototra momba ny fikarohana dia azo jerena eto ambany.
Fomba fiasa
Natao an-tserasera sy mivantana, amin’ny teny Anglisy sy Malagasy ity fanadihadiana ity, izay nandinika ny fomba fijerin’ireo mpamaly, izay azo sokajiana ho efatra samihafa (jereo ny sary etsy ambany). Nozaraina tamin’izany ny fanadihadiana mba hahazoany valin-kafatra tsy avy amin’ny Malagasy sy ireo vahiny matihanina amin’ny fiarovana ny tontolo iainana, fa avy amin’ny sarambabem-bahoaka sy ny vondrom-piaraha-monina Malagasy eto an-toerana. Nahazo valiny 331 ny fanadihadiana, izay misolo tena ny firenena 23. Ny 35% amin’ireo valinteny ireo dia avy amin’ireo tsy Malagasy izay matihanina amin’ny asa fiarovana.
-
- Ireo fanontaniana tamin’ny fikarohana
-
- ireo karazana olona nanaovana fanadihadiana
Filàna, fandrahonana ary vahaolana eo amin’ny olombelona/Varika: tsy mitovy foana ny fomba fijery.
Omena Laharam-pahamehana ny vahoaka sy ny Varika
Voalohany, ny valin-teny dia naneho fa ny filàn’ny olombelona sy ny Varika dia hita fa mila laharam-pahamehana mitovy. Ny mahaliana anefa, rehefa mifantoka amin’ny valin-teny Malagasy fotsiny, dia maro kokoa ireo Malagasy tsy manao asa fiarovana no nilaza fa ny fiarovana ny Varika dia tokony ho laharam-pahamehana.
Valiny amin’ny fanontaniana 6, “Ahoana no tokony ho laharam-pahamehana ny filàn’ny Varika manoloana ny filàn’ny Malagasy?” (n=331).
Loza amin’ny fiarovana
Ny tanin-janakazo tahaka ity dia ampiasaina amin’ny ezaka fambolen-kazo. Desiré Rabary dia mijoro eo akaikin’ny akanin-jaza ao amin’ny tahiry Antanetiambo. Sary: Lynne Venart
Raha nandinika ny fandrahonana momba ny asa fiarovana, ny telo voalohany voafantina tamin’ireo namaly dia ny fitrandrahana hazo (63%), ny fambolena/fambolena (53%) ary ny fihazana (52%).
Ny vokatra mahaliana dia avy amin’ny famokarana saribao ho loza mitatao. Io no fandrahonana fahatelo voafantina indrindra teo amin’ireo matihanina Malagasy, raha oharina amin’ireo tsy matihanina sy tsy matihanina vahiny. Nahoana no ireo matihanina Malagasy misehatra amin’ny asa fiarovana ny tontolo iainana ihany no mahita izany ho tsindry ?
Vahaolàna momba ny asa fiarovana
Mikasika ireo vahaolàna sy hetsika rehetra amin’ny asa fiarovana azo atao dia ny fanabeazana ho an’ny Malagasy (52%), ny fambolen-kazo (50%) ary ny teknika fambolena maharitra (48%) no tena nofidian’ireo mpandray anjara rehetra. Teo anefa no nanomboka niseho ny tsy fitovian-kevitra.
Raha ampitahaina ireo matihanina Malagasy sy ireo vahiny, dia nisafidy vahaolana toy ny fizahan-tany ara-tontolo iainana sy ny fifehezana afo ny matihanina Malagasy raha oharina amin’ireo matihanina ireo vahiny. Tsara marihina izany, satria ny afo ho an’ny fambolena sy fiompiana dia voatonona ho toy ny fandripahana ala manerana an’i Madagasikara (Rakotomanana et al. 2013). Averina indray, maninona no ireo matihanina amin’ny fiarovana ny tontolo iainana ihany no manao laharam-pahamehana an’ireo vahaolana ireo ?
Valiny amin’ny fanontaniana 3, “Inona no heverinao fa vahaolana lehibe indrindra amin’ny fandrahonana atrehan’ny Varika ?” (n =321)
Lohahevitra momba ny fanabeazana
Ny hetsika fanabeazana dia singa manan-danja amin’ny hetsika asa fiarovana. Ny lohahevitra nahaliana ny vondrona mpanatrika rehetra dia ny fomba fiatrehana ny fandrahonana atrehan’ny Varika. Na izany aza, ireo vahiny tsy matihanina no tena liana tamin’izany noho ireo Malagasy tsy matihanina.
Ahoana no handrosoantsika amin’ny famahana ireo fahasamihafana ireo ?
Lynne Venart, mpiara-manoratra ity taratasy ity sady talen’ny Lemur Conservation Network, dia nilaza hoe :
‘‘Iray amin’ireo tanjon’ny Lemur Conservation Network ny hanampy ny olona hianatra momba ny Varika amin’ny fomba mahaliana sy mahasoa azy ireo. Mahasoa ny mahafantatra hoe inona no tena mahaliana ny tsirairay amin’ireo vondrona efatra mpanatrika ireo ! Hampiasa ity fampahalalana ity izahay mba hikendry ny hetsika fanentanana’’.
Valiny amin’ny Fanontaniana 18, “Iza amin’ireto lohahevitra manaraka ireto no tena tianao hianarana bebe kokoa?” (n=320).
Nahoana no zava-dehibe io fikarohana io
Ity fanadihadiana ity, na dia kely kokoa aza ny haben’ny santionany amin’ny ankapobeny, dia manasongadina mazava tsara fa ny sasany ihany no mitovy fomba fijery, izay fomba fijery momba ny laharam-pahamehana sy ny vahaolana.
Ny Malagasy sy ireo vahiny dia miombon-kevitra amin’ny maro an’isa, anisan’izany ny laharam-pahamehana amin’ny olombelona/Varika sy ny vahaolana momba ny asa fiarovana. Na izany aza, amin’ny lafiny sasany, toy ny fandrahonana amin’ny asa fiarovana, dia samihafa izy ireo. Araka ny filazan’ny mpanoratra azy, dia dingana iray ihany izany, ary ilaina ny fikarohana bebe kokoa mba hahafantarana ny tena fiantraikan’ireo fomba fijery samihafa ireo amin’ny fandaharan’asa momba ny asa fiarovana ny Varika.
Farany, ny fikarohana tahaka izao, izay manome fanazavana momba ny fomba fijery mikasika ny asa fiarovana ny Varika amin’ny ankapobeany, dia tena zava-dehibe. Izy ireo dia mamela ireo matihanina amin’ny fiarovana ny tontolo iainana hahita ny fiovaovan’ny laharam-pahamehana sy ny vahaolana atolotry ny mpiara-miasa aminy. Antenaina fa izany dia miteraka hetsika fiarovana mikendry ny tsara kokoa sy mahomby izay manome fahafaham-po sy ny tombo-tsoan’ny rehetra izay voakasik’izany.
“Manantena izahay fa ny fikarohana ataonay dia hamporisika ny fifampiresahana bebe kokoa momba ny fiaraha-miasa mahomby eo amin’ireo matihanina Malagasy sy ireo vahiny amin’ny asa fiarovana, [ary] hanampy amin’ny fananganana fifankahazoana sy marimaritra iraisana eo amin’izy ireo’’.
Famintinana ny fikarohana
Amin’ny famerenana, ny fiheverana ny loza mitatao amin’ny asa fiarovana sy ny hetsika izay mbola ho avy dia tsy mitovy foana eo amin’ny mpandray anjara rehetra. Mba hanatanterahan’ireo hetsika fiarovana nokendrena, dia mila mahafantatra tsara ireo mpiaro ny tontolo iainana hoe aiza ny hevitra hifanarana ary aiza no tsy mifanaraka.
Hita tamin’ity fanadihadiana ity fa mifanaraka amin’ny laharam-pahamehana ny fomba fijerin’ny Malagasy sy ireo vahiny, ka manaiky fa tokony hitovy ny laharam-pahamehana eo amin’ny olombelona sy ny Varika. Saingy, raha nanontaniana momba ny fandrahonana mikasika ny asa fiarovana, ireo matihanina Malagasy dia nihevitra fa ny famokarana saribao dia ho loza mitatao kokoa noho ny vondrona mpijery hafa. Toy izany koa, raha nanontaniana momba ny vahaolana ny manampahaizana Malagasy dia nametraka ny vahaolana toy ny fizahan-tany ara-tontolo iainana sy ny fanaraha-maso ny afo ho ambony lavitra noho ny matihanina tsy Malagasy. Ilaina ny fikarohana bebe kokoa mba hahatakarana bebe kokoa ireo fiheverana momba ny asa fiarovana ny Varika amin’ny ambaratonga lehibe kokoa.
Fomba fijerin’ny mpanoratra
Matetika ao anatin’ny vondrom-piarahamonina siantifika momba ny fiarovana no ahitana fanadihadiana natao sy lahatsoratra navoaka izay miresaka momba ny fomba fijery sy ny fomba fijerin’ny firenena na faritra iray manokana, saingy iray ihany na tsy misy na iray aza amin’ireo mpanoratra avy amin’ny firenena na faritra voalaza. Ny mpanoratra ity bilaogy manokana ity dia nahatapa fa na Malagasy sy ireo vahiny matihanina dia manao ho zava-dehibe ny asa fiarovana. Tena tiako ny mahita izany, ary tsapako fa manampy be dia be ny fianarana nataoko.
Loharano nampiasaina
- Scales, I. R. (2014). Ny antony mahatonga ny fandripahana ala sy ny fahasarotan’ny fampiasana ny tany eto Madagasikara. Ao amin’ny fikajiana sy fitantanana ny tontolo iainana eto Madagasikara (p. 105-126).
- Rakotomanana, H., Jenkins, R. K., & Ratsimbazafy, J. (2013). Fanamby momba ny fiarovana an’i Madagasikara amin’ny folo taona manaraka. Biolojia momba ny asa fiarovana: feo avy any amin’ny Tropika, 33-39.
- Venart, L., Andriantsaralaza, S., Rasolozaka, M., Rabevao, E., & Rasoanaivo, H. A. (2023). Ny fiheverana ny asa fiarovana Varika eo amin’ny Malagasy sy ny tsy Malagasy. Primate Conservation, (37).